Prawo do legitymacji między I a II stopniem a obowiązkowe składki ZUS (przy zawieraniu umów)


Sesja na studiach powoli dobiega końca, a studenci ostatnich lat albo przygotowują się do obron albo właśnie świętują zdobycie upragnionego tytułu. Dla przyszłych lub już obecnych licencjatów obrona jest jednak nie tylko stresem związanym z koniecznością podołania najważniejszemu egzaminowi na studiach lecz również stresem związanym z życiem zawodowym po jej odbyciu.

Dodatkowo, świeżo upieczeni absolwenci studiów I stopnia (w tym również inżynierowie cieszący się swym tytułem już od końca semestru zimowego), niestety, pomimo już długiego czasu obwiązywania przepisów w tym zakresie, wciąż borykają się z problemem zwrotu legitymacji studenckiej zaraz po egzaminie, przed odbiorem dyplomu. Wciąż – ponieważ prawo, już od ponad roku, pozwala zatrzymać legitymację oraz związane z nią prawa studenta (z wyłączeniem prawa do pomocy materialnej) do 31 października roku ukończenia studiów. W tym natomiast zakresie pojawia się sedno drugiego, sprawiającego Wam więcej wątpliwości problemu – czy legitymacja poświadcza również status studenta uprawniający na mocy art. 6 ust. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1442 z późn. zm.) (zwana dalej „u.s.u.s”) do zwolnień w zakresie obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego.

Zgodnie z przytoczonym wyżej art.6 ust.4 u.s.u.s studenci, którzy nie ukończyli 26 roku życia, wykonujący umowę zlecenia (bądź umowę agencyjną/umowę o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy dotyczące zlecenia) nie podlegają ani obowiązkowo ani dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym. Nie dotyczy ich również obowiązek opłacania składki na ubezpieczenie zdrowotne. Aby doprecyzować jednakże, kim są wymienieni w tej regulacji „studenci” sięgnąć należy do przepisów ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 527 z późn. zm.) (zwana dalej „u.p.s.w.”). Zgodnie z treścią art. 2 ust. 1 pkt 18k u.p.s.w., studentem jest osoba kształcąca się na studiach wyższych (te z kolei określone są we wcześniejszych punktach tego przepisu – nie są studentami uczestnicy studiów doktoranckich ani podyplomowych) przy czym zgodnie z art. 170 ust. 1 status studenta przysługuje od dnia immatrykulacji, do daty ukończenia studiów lub skreślenia (prawomocnego) z listy studentów. Należy jednak zauważyć, że zgodnie z orzecznictwem oraz poglądami doktryny w tym zakresie, jeżeli immatrykulacja następuje po 1 października danego roku akademickiego, student jest zwolniony z obowiązku wspomnianych ubezpieczeń także w okresie między 1 października a dniem przyjęcia w poczet studentów. Idąc dalej, należy również doprecyzować, że datą ukończenia studiów, na podstawie art. 167 ust. 2 u.p.s.w. jest data złożenia egzaminu dyplomowego, w przypadku kierunków lekarskiego, lekarsko-dentystycznego i weterynarii jest to data złożenia ostatniego wymaganego planem studiów egzaminu, a w przypadku kierunku farmacja – data zaliczenia ostatniej, przewidzianej w planie studiów praktyki. Problem pojawia się jednak przy interpretacji przepisu § 7 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 14 września 2011 r. w sprawie dokumentacji przebiegu studiów (Dz. U. z dnia 26 września 2011 r.) który stanowi, że po pierwsze legitymacja studencka jest dokumentem poświadczającym status studenta a po drugie nadaje prawo do posiadania legitymacji studenckiej studentom do dnia ukończenia studiów, zawieszenia w prawach studenta lub skreślenia z listy studentów, zaś w przypadku absolwentów studiów pierwszego stopnia – do dnia 31 października roku ukończenia tych studiów.

Skoro zatem legitymacja poświadcza status studenta to czy uprawnieni do legitymowania się nią mają również „przedłużony” status studenta, zwalniający z obowiązkowych ubezpieczeń społecznych? – z tym pytaniem zwracacie się coraz częściej do Rzecznika Praw Studenta.

Niestety, ale odpowiedź musi być negatywna – z kilku względów. Pierwszym, najważniejszym, jest system prawny zgodnie z którym moc nadrzędną w hierarchii aktów prawnych ma ustawa (w tym aspekcie – u.p.s.w) natomiast rozporządzenie jest „jedynie” aktem wykonawczym. Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym natomiast konkretnie precyzuje moment rozpoczęcia oraz ukończenia studiów oraz związany z tymi momentami okres posiadania statusu studenta, o czym była mowa wyżej. Dalej należy dodatkowo zwrócić uwagę na ust. 2a art. 167 u.p.s.w. który stanowi, że osoba, która ukończyła studia pierwszego stopnia, zachowuje prawa studenta do dnia 31 października roku, w którym ukończyła te studia, z wyłączeniem prawa do pomocy materialnej. Jak zatem jednoznacznie widzimy, ustawodawca odróżnił status studenta – nadający uprawnienia na podstawie również innych niż u.p.s.w. aktów prawnych, w tym u.s.u.s, od praw studenta – określonych i obowiązujących wyłącznie na mocy u.p.s.w. I to właśnie do tych tylko praw studenta – z wyłączeniem pomocy materialnej, wynikających wprost z regulacji dotyczących szkolnictwa wyższego, mają prawo absolwenci studiów I stopnia zachowujący legitymację do dnia 31 października roku ukończenia studiów. Mylący jest przepis stanowiący o poświadczeniu statusu studenta poprzez legitymację jednakże uprawnienie do jej zachowania we wspomnianym okresie, konieczne jest według ustawodawcy, ze względów stricte  praktycznych tj. przysługujące studentom zniżki, głównie komunikacyjne – ciężko bowiem wyobrazić sobie sytuację w której Uczelnie dodatkowo musiałby w zamian za legitymacje wydawać np. zaświadczenia poświadczające prawa studenta, które to zaświadczenia mogłyby być honorowane przez przewoźników.

Dodatkowo stanowisko ZUS w powyższej kwestii jest jednoznaczne. Organ uważa, że zarobki z pracy na zlecenie (oraz umów do których stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu) między studiami I a II stopnia, powinny być oskładkowane na zasadach ogólnych. W swoim poradniku „Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym (…)” dokładnie opisuje oraz wyjaśnia niejednoznaczną sytuację związaną z problematyczną sytuacją, wskazując opisane w artykule argumenty. Powyższe stanowisko ZUS podtrzymał również w piśmie do Rzeczpospolitej (sygn. PiP 2013/ 9485/8). Ponadto orzecznictwo sądowe również skłania się do stanowiska ZUS (zob. m.in. wyrok z 26 marca 2012 r. wydany przez Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku (sygn. akt V U 35/12) ).

Konkludując, mając na uwadze poglądy doktryny oraz orzecznictwo w tym zakresie, stwierdzić należy, że od dnia następnego po dniu obrony pracy licencjackiej/inżynierskiej do dnia poprzedzającego dzień immatrykulacji na studia II stopnia, absolwenci nie posiadają statusu studenta. W konsekwencji, jeśli w przerwie pomiędzy studiami dana osoba podejmie zatrudnienie na podstawie umowy zlecenia (bądź innej regulowanej na podstawie stosowanych odpowiednio przepisów o zleceniu), to niestety będzie podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu.